Spanje en Portugal

Na China, Centraal-Azië en het Midden-Oosten én Mexico ben ik eindelijk in Europa aangekomen, na een lange reis.

                                   Cai LUN, el hombre que inventó el papel

Van Noord-Afrika ging het naar Zuid-Europa, waar omstreeks 1140-1150 in Spanje en wel in Xàtiva ( Ja’tiva ) bij Valencia, voor het eerst papier werd gemaakt door de bezetters van het Iberisch Schiereiland ( Spanje, Portugal, Gibraltar en Andorra ), de Arabieren, de Moren. In de 10e en 11e eeuw werd in Spanje papier gevonden dat gemaakt was van vlas- en hennepresten, gemacereerd in kalkwater en geplet in of onder of tussen molenstenen.

Hier maakte men papier (onder de Moren) door o.a. gebruik te maken van rijststro.

Het oudst bekende papieren document uit de oude christelijke wereld is de Missale van Silo’s, uit de 14^e eeuw.

Na het vertrek van de Moren uit Spanje ontstond in Valencia een belangrijke papierindustrie, mede door de vlasteelt (voor linnen) in de buurt.

In Valencia is een papiermuseum gevestigd in de Villa Rosario, het Museu Valenci ‘ del Paper.

In Capellades, 60 kilometer van Barcelona, ligt het Museu Moli Paperer de Capellades, gevestigd in een oude papierfabriek, genaamd Moli de la Villa, nabij de rivier Anoia.

Hieronder zie je, hoe een watermerk in een weefraam wordt geborduurd.

Het museum ligt er sinds 1961 en is de moeite waard, omdat het de historie van het hand-geschept papier laat zien, alsmede oude gereedschappen, zoals de antieke en bij ons nooit gebruikte glashamer, om het papier te satineren, glad te maken. Fijn, dat die daar nog is én hieronder te zien.

In Korea kende ze ook zo’n apparaat en daar noemde ze het dochim. Er zijn vele manieren om iets zacht te maken, wat toch maar goed is in deze tóch harde wereld, waarin wij leven.

Het museum is in een groot, vierkant gebouw gevestigd, 4 verdiepingen groot en een opper-vlakte van 2200 vierkante meter. Dat vierkante is typisch voor Spaanse papiermolens, met op de bovenste verdieping de droogzolders met grote windgaten. Dat zien we wel vaker, toch ?

Hierboven zie je een opengewerkte papiermolen met alle verdiepingen voor de diverse activiteiten.

Naast de molen ligt het La Bassa, een natuurlijke bron, die dagelijks 12 miljoen water geeft.

In de buurt ligt ook nog de oude, uit 1771 stammende Moli de Cal Titllo, gebouwde door Joan Marra I Romani ( op sluitsteen boven de deur gebeiteld ).

Er ligt ook nog een andere papiermolen in Catalonië en wel in Torre del Claramunt, de Guarro Casas, opgericht in 1698 door Ramon Guarro.

In 1773 geeft Koning Karel III aan de eigenaars Francesco en Pedro Guarro belastingprivi-leges, als dank voor de hoge kwaliteit van hun papier.

Speciaal is, dat in deze papiermolen speciaal papier werd gemaakt voor de kunstenaars Picasso, Miró, Dali en Garcia Lorca. Wat een eer.

De molen van Guarro Casas maakte papier met lange vezel en dat alles in het dorp Gelida.

Uiteindelijk komt deze molen onder de vleugels van het bedrijf Arjo-Wiggins, met papier-molens in Spanje, Schotland, Engeland en ja, zelfs in China, de bakermat van dit alles.

Het gaat maar door en verder en nog steeds zijn we niet in Nederland. Effe geduld nog !

Het gaat zelfs nog naar het buurland Portugal, deel van het Iberisch Schiereiland, maar éérst nog even langs een papierwatermolen in Spanje, die van 1390 tot 1934 als zodanig gewerkt heeft en waar, net als uit de molen van Guarro Casas ( hierboven beschreven), papier voor een andere Spaanse beroemdheid werd geschept. Misschien waren ze daardoor ook wel op-scheppers naast scheppers. In ieder geval schiep het een band. Ik ging dus nog even langs:

                              " El Molino de Papel de la Cartuja de El Paular "

Hieronder staat het Karthuizer klooster van El Paular, waarvan de 1e steen werd gelegd in 1390 door Johan I, koning van Castillië.

Deze papierwatermolen werd aangedreven door het water van de rivier Lozoya en het gebouw bestond al vóór 1396 en was van oorsprong een zaagmolen. Later werd het dus een papier-molen, beïnvloed door Catalaanse monniken, die vanuit Tarragona, uit het Karthuizer klooster daar, naar El Paular kwamen. 

Tijdens de 17e eeuw verwierf de papiermolen / -fabriek van El Paular prestige, tot het punt dat het de beroemdste en belangrijkste papiermolen in Castillië werd. Het fijne papier werd verkocht in Madrid, in de z.g. Lonja de las Cuatro Calles.

De oorspronkelijkheid van het Catalaanse papier uit de papiermolen van El Paular werd bevestigd door het filigraan ( watermerk of anagram ) van die molen, alsmede door het symbool van de Karthuizers. In het boekje hieronder wordt de hele geschiedenis van El Paular wetenschappelijk beschreven. Un reto ant el futuro, ofwel een uitdaging voor de toekomst.

Hieronder staat het wapen, symbool van de Karthuizer orde. Misschien is het andere merk, watermerk, wel een soort kroon, met daaronder een gestylleerde letter M en weer daaronder de naam El Paular, zoals op de kaft van het boek hierboven. Dit is slechts gissen, geen zekerheid. Het Karthuizer motto luidt: "Stat crux dum voluitur orbis ", ofwel : " Terwijl de wereld draait, staat het Kruis ".

Ik had het eerder over het papier voor een andere beroemdheid. Welnu, ik bedoelde dus de schrijver Miguel de Cervantes Saavedra, die zijn beroemde boek "El ingenioso hidalgo Don Quixote de La Mancha " schreef in 1605. Het boek gaat dus over die andere molenliefhebber Don Quichot van La Mancha, die met Sancho Panza rondtrok. De drukker van dat boek destijds was Juan de la Cuesta en de boekhandelaar Francesco de Robles waren vaste klanten voor papier van de Karthuizer monniken. De vellen papier voor de 'editio princeps' van Don Quichot, de eerste gedrukte editie uit 1605, die in het huis van De la Cuesta werd gedrukt, kwamen dus uit El Paular, getuige het watermerk, het filigraan. Hieronder staat nog een schilderij van Don Quichot en Sancho bij een watermolen in de Lozoya-vallei.

                                     Portugal dus !

In 1411 werd op de rivier de Lis, in de plaats Leiria, mogelijk de eerste papierwatermolen van Iberia gelegd. Hij was speciaal daartoe gemaakt.

De ruimte is ook nog functioneel als oliemolen en gedurende de 20^e eeuw was het ook nog een graanmolen, wat binnen nog te zien is.

Dat was de Moinho do Papel do Lis,  nabij de Ponte dos Caniços.  Hij ligt aan de Rua Roberto Ivens, 1, 2400-103, Leiria en heeft het emailadres: moinhodopapel@cm-leiria.pt

Het molengebouw, nu een museum, is destijds gerestaureerd door de beroemde architect Siza Vieira.

Een ander mooi museum in Portugal is het Museo do Papel Terras de Santa Maria in Paços de Brandão. Sinds 1708 is papier belangrijk in de geschiedenis in de gemeente Santa Maria da Feira. Het museum is opgericht in 2001 en gevestigd in een voormalige papierwatermolen die in 1822 werd opgericht. 

Met papiermuseum heeft als belangrijke missie, de herinneringen aan het maken van papier te bewaren. Ik kan dat alleen maar onderstrepen ( met mijn goudkleurige Waterman-vulpen ). Hieronder ziet u een video-film over het museum. Het handgemaakte  papier heeft zijn eigen kenmerken, zoals de baarden, onregelmatige papierranden aan alle vier de zijden, waardoor het een eigen differentieel karakter krijgt dan machinaal papier. Ook is er de isotropie, de vezels in alle richtingen, waardoor het papier zich in alle richtingen identiek gedraagt ,overal even sterk is en het vel zijn vorm behoudt. Door de isotropie blijft het in vorm.